Τι μπορεί να μας διδάξει η αρχαία δημοκρατία

Γράφει ο
Νίκος Κυριαζής

Η σημερινή ελληνική (και όχι μόνο) οικονομική και δημοσιονομική κρίση είναι και κρίση της έμμεσης δημοκρατίας, όπου οι αποφάσεις παίρνονται όχι από τους ίδιους τους πολίτες, αλλά από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους τους. Τρία βασικά προβλήματα εδώ είναι η αθέτηση υποσχέσεων από τους πολιτικούς μετεκλογικά, η άγνοια των πραγματικών προτιμήσεων των πολιτών, και η σχέση εντολέα (πολιτών) και εντολοδόχου (κυβέρνησης). Ο εντολοδόχος σε μεγάλο βαθμό αυτονομείται από τον εντολέα και αναζητά την ικανοποίηση των δικών του συμφερόντων και όχι των συμφερόντων του εντολέα. Αυτό εμφανίζεται σε όλες τις έμμεσες αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες, και σε μεγαλύτερο βαθμό στην ελληνική, με σπατάλες, αδιαφάνεια, διαφθορά κλπ.

Είναι απόλυτα αναγκαίο να αναμορφώσουμε το πολιτικό μας σύστημα εισάγοντας μορφές άμεσης δημοκρατίας που εμπνέονται από την αθηναϊκή δημοκρατία και υιοθετούνται από όλο και περισσότερες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, Ελβετία, Γερμανία, Ιταλία, Νέα Ζηλανδία, Καναδάς κλπ.

Στις χώρες αυτές, πρωτοβουλίες πολιτών με συγκέντρωση υπογραφών (συνήθως 8-10% όσων ψήφισαν στο ίδιο επίπεδο, δήμος, περιφέρεια, πολιτεία κλπ. στις προηγούμενες εκλογές) οδηγούν σε αναγκαστικά δημοψηφίσματα με δεσμευτικό νομοθετικό αποτέλεσμα.

Οι Αθηναίοι πρώτοι εφάρμοσαν την άμεση δημοκρατία και έδειξαν πως απλοί πολίτες μπορούν να αποφασίζουν σωστά, διορατικά, μακροπρόθεσμα και αλτρουιστικά για σημαντικά θέματα. Το μυθιστόρημά μου «Μαραθώνας και Ελευθερία» (εκδόσεις Ιωλκός 2011 που εκδόθηκε για την επέτειο των 2500 χρόνων από την μάχη, το 2011 και όχι το 2010 μα και την ιστορία δεν υπάρχει έτος μηδέν) έχει ως ιστορικό βάθος την γέννηση της αθηναϊκής δημοκρατίας. Δείχνει το πώς οι απλοί Αθηναίοι πολίτες αποτίναξαν τον ζυγό της ολιγαρχίας – τυραννίας του Ιππία, απόκρουσαν τις εισβολές Σπαρτιατών, Χαλκιδαίων και Βοιωτών, δέχθηκαν τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη και, σύμφωνα με τα λόγια του Ηρόδοτου, ενώ πριν δεν διέφεραν από τους άλλους Έλληνες, όταν έγιναν δημοκράτες, υπερτερούσαν από όλους.

Τον Σεπτέμβριο του 490 π.Χ. στον Μαραθώνα, η αθηναϊκή δημοκρατία έδωσε την αποφασιστική μάχη για την σωτηρία του πολιτεύματός της, αλλά και για τον δυτικό πολιτισμό όπως δέχονται πλήθος δυτικοί διανοούμενοι, από τον Χέγκελ, τον Τζων Στιούαρτ Μιλλ και τον σερ Έντουαρντ Κρήζυ, μέχρι τους συγχρόνους. 

Απόκρουσαν την πρώτη περσική εισβολή, αποφασίζοντας με δημοκρατικές διαδικασίες να πολεμήσουν στον Μαραθώνα (και όχι να περιμένουν στην Αθήνα) να δεχτούν το σχέδιο μάχης του Μιλτιάδη, και όταν έμαθαν την επιβίβαση του περσικού ιππικού στα πλοία (από Ίωνα αυτόμολο) την αυγή της μάχης, με δημοκρατική ψηφοφορία, οι δέκα στρατηγοί των Αθηναίων έπρεπε να αποφασίσουν αν θα επιτεθούν ή όχι.

Αν η ιστορία ήταν ζωντανό ον, θα έπρεπε να κράταγε την ανάσα της από αγωνία για το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας: Ισοψηφία, πέντε υπέρ, πέντε κατά. Τότε ο Μιλτιάδης είπε το περίφημο: Από σένα Καλλίμαχε (ήταν ο αρχιστράτηγος των Αθηναίων) εξαρτάται η σωτηρία της Ελλάδας».

Ο Καλλίμαχος ψήφισε υπέρ της επίθεσης (όπου σκοτώθηκε και ο ίδιος). 

Οι Αθηναίοι και Πλαταιείς θριάμβευσαν και μαζί τους και η άμεση δημοκρατία των οπλιτών – πολιτών.

Ο Φειδιππίδης, σύμφωνα με τον μύθο, έφερε την είδηση της νίκης στην Αθήνα με το «Νενικήκαμεν» και «Η ψυχή του φτερούγισε, υψώθηκε ψηλά, μαζί με την τελευταία λέξη του, σάλπισμα νίκης και θριάμβου και πέρασε στον μύθο και στην ιστορία»

Το παράδειγμα της αθηναϊκής δημοκρατίας πρέπει να μας εμπνεύσει ως πολίτες να απαιτήσουμε την υιοθέτηση άμεσης δημοκρατίας, τουλάχιστον ως πρώτο βήμα σε επίπεδο δήμων, στην σημερινή Ελλάδα, όπως το έχουν ήδη κάνει πολλές προοδευτικές δημοκρατίες.

Στην σημερινή συγκυρία, η πιο σημαντική πρόταση δημοψηφίσματος, για να γνωρίζουμε τις πραγματικές προτιμήσεις των πολιτών θα ήταν «Είσθε υπέρ της πώλησης περιουσιακών στοιχείων και ακινήτων του δημοσίου ή όχι, και υπέρ αύξησης της φορολογίας και ταυτόχρονης μείωσης μισθών και συντάξεων;»
 


-Ο συγγραφέας κ. Νίκος Κ. Κυριαζής είναι Καθηγητής Οικονομικού Τμήματος Παν. Θεσσαλίας
ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΖΩΝΗ