ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ
ΑΡΘΡΑ ΕΔΗΚ
ΕΘΝΙΚΑ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ
ΣΧΟΛΙΑ
ΔΙΑΦΟΡΑ
ΕΝΕΡΓΕΙΑ Ποιοι είναι οι στόχοι της Άγκυρας σε Αιγαίο, Κύπρο και Θράκη
του ΑΝΔΡΕΑ Ν. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
H ιστορία δεν επιτρέπει αυταπάτες. Το κατέδειξε, άλλωστε, με τρόπο οδυνηρό πολλές φορές έως σήμερα. Δεν υπάρχει τίποτε πιο επικίνδυνο από την άγνοια, την υποτίμηση, την υποβάθμιση των κινδύνων που καραδοκούν μπροστά μας. Και οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα είναι εξαιρετικά σοβαροί και άμεσοι. Αφορούν, πρωτίστως, την πορεία της εθνικής μας οικονομίας, την αντοχή της κοινωνίας, ακόμη και την πολιτική ομαλότητα. Αφορούν, όμως, και τις εθνικές μας υποθέσεις.
Τις εξελίξεις στην Κύπρο, στο Αιγαίο, αλλά και τη Θράκη. Ο νέος κύκλος των ενδοκυπριακών συνομιλιών, αλλά και οι λεγόμενες διερευνητικές επαφές, μπορεί να επιφυλάσσουν εξελίξεις –συμφωνίες ή αδιέξοδα– ανά πάσα στιγμή. Τόσο, άλλωστε, η Ελλάδα, όσο και η Τουρκία έχουν σήμερα πολλούς και πολύ σοβαρούς λόγους να επιδιώκουν την επίτευξη απτού αποτελέσματος, το συντομότερο δυνατό.
Η Ελλάδα, αφενός, γιατί δεν αντέχει άλλο τη συνέχιση των ογκωδέστατων εξοπλιστικών δαπανών και, αφετέρου, διότι θα ήθελε να αξιοποιήσει, όσο πιο γρήγορα γίνεται, τα όποια πετρελαϊκά κοιτάσματα υπάρχουν στο Αιγαίο. Η Τουρκία, διότι οραματίζεται ρόλο παγκόσμιας δύναμης και θέλει να ανοίξει, χωρίς καμιά άλλη καθυστέρηση, τους δρόμους μπροστά της διασφαλίζοντας τον αναγκαίο ζωτικό χώρο.
Αμφίσημη η διακήρυξη περί μηδενικών προβλημάτων
Είναι, πλέον, περισσότερο από βέβαιο ότι η Τουρκία επισπεύδει την εφαρμογή μιας νέας στρατηγικής, ακολουθώντας, όπως υπογραμμίζει ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών στο βιβλίο του για το στρατηγικό βάθος, μια προσπάθεια μηδενισμού των προβλημάτων και αναβάθμισης των οικονομικών και πολιτισμικών σχέσεων «με τους συνοριακούς γείτονές της». Οι δεκάδες συμφωνίες που υπέγραψε με γειτονικές χώρες –συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας– επιβεβαιώνουν την αποφασιστικότητα με την οποία αναπτύσσει την προσπάθειά της αυτή. Ενώ, όμως, οι διακηρύξεις της για μια πολιτική μηδενικών προβλημάτων με όλους τους γείτονές της ακούγονται ως κάτι θετικό, για την περίπτωση της Ελλάδας είναι τουλάχιστον αμφίσημες και ανησυχητικές. Διότι, για τη γείτονα, μηδενικό πρόβλημα είναι και η συνέχιση της κατοχής στην Κύπρο, η επιβολή των αξιώσεών της στο Αιγαίο, η διείσδυσή της στη Θράκη. Διότι δεν δείχνει, σε καμιά απολύτως περίπτωση, καμιά διάθεση συμμόρφωσης προς το Διεθνές Δίκαιο. Αλλά και διότι για να φτάσει στα «μηδενικά προβλήματα» δεν αποκλείει τον πόλεμο. Προτιμά προφανώς να επιβληθεί ειρηνικά. Οτιδήποτε, όμως, εμποδίζει την επίτευξη των στρατηγικών επιδιώξεών της θα μπορούσε να αποτελέσει αιτία πολέμου: «Η Τουρκία», υπογραμμίζει ο Αχμέτ Νταβούτογλου, «πρέπει να είναι προετοιμασμένη να απαντήσει με την απαιτούμενη σκληρότητα σε κάθε γεγονός που απειλεί τους στρατηγικούς της σχεδιασμούς».
Ισχυρή η απειλή πολέμου
«Το σημείο», υπογραμμίζει ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, «με τις μεγαλύτερες πιθανότητες εμπλοκής της Τουρκίας σε πόλεμο είναι τα νησιά του Αιγαίου». Δεν διευκρινίζει, βέβαια, πώς θα μπορούσε να προκύψει μια τέτοια σύγκρουση. Αναφέρει, όμως, ξεκάθαρα τους λόγους που οδηγούν στην εκτίμηση αυτή. Τα νησιά του Αιγαίου περιορίζουν το ζωτικό της χώρο και εμποδίζουν την απόκτηση του στρατηγικού βάθους, που είναι αναγκαίο για την ανάδειξή της σε παγκόσμια υπερδύναμη. Αφορμή για ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα αποτελούσε, πρώτα από όλα –όπως οι ίδιοι τονίζουν– μια απόφαση επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων. Η απειλή, άλλωστε, αυτή εκτοξεύεται από τον Ιούνιο του 1974, έγινε επίσημη θέση της Τουρκίας με το ψήφισμα της Εθνοσυνέλευσής της τον Ιούνιο του 1995 και έκτοτε επαναλαμβάνεται μονότονα σε κάθε ευκαιρία. Ακόμα και στην πρόσφατη επίσκεψή του στην Αθήνα, ο Τούρκος πρωθυπουργός δεν δίστασε να επαναλάβει ότι η απειλή πολέμου δεν πρόκειται να αρθεί παρά μόνο κατόπιν συμφωνίας, με την οποία θα εγκαταλείπεται το δικαίωμα επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων. Η πρόσφατη ιστορική εμπειρία υπενθυμίζει, ωστόσο, πως η τουρκική απειλή δεν περιορίζεται, αποκλειστικά και μόνο, σ’ ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Απειλή πολέμου είχε αναπτυχθεί –και μάλιστα εμπράκτως– σε πολλές άλλες περιπτώσεις. Ιδίως, μάλιστα, κατά το Μάρτιο του ’87, όταν οι Τούρκοι αξίωσαν από την Ελλάδα να σταματήσει τις γεωτρήσεις στη θέση Μπάμπουρας, λίγο έξω από τα χωρικά ύδατα της Θάσου, και ανάγκασαν την τότε ελληνική κυβέρνηση να δεσμευτεί πως δεν πρόκειται να κάνει καμιά άλλη έρευνα σε κανένα σημείο της αιγαιακής υφαλοκρηπίδας. Άμεση απειλή υπήρξε, όμως, και τον Ιανουάριο του 1996, με την κρίση στα Ίμια και σκοπό την αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας σε όλες τις βραχονησίδες που δεν αναφέρονται ονομαστικά στις Συνθήκες της Λοζάνης και των Παρισίων.
Καμία υποχώρηση στο Αιγαίο
«Το γεγονός», υποστηρίζει ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, «ότι η συντριπτική πλειονότητα των νησιών του Αιγαίου βρίσκεται υπό ελληνική κυριαρχία αποτελεί το σημαντικότερο αδιέξοδο της πολιτικής της εγγύς θαλάσσιας περιοχής της Τουρκίας». Ισχυρίζεται ότι βασική «πηγή του προβλήματος είναι η αγεφύρωτη αντίφαση που υπάρχει μεταξύ της γεωλογικής πραγματικότητας και του ισχύοντος καθεστώτος». Και διατείνεται ότι αυτή ακριβώς η πραγματικότητα παρέχει «το κατάλληλο έδαφος για να αναφύονται διάφορα ζητήματα, όπως η υφαλοκρηπίδα, τα χωρικά ύδατα, ο εναέριος χώρος, η ζώνη του FIR, οι περιοχές διοίκησης και ελέγχου και ο εξοπλισμός των νησιών». «Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας», δήλωνε ο ίδιος, λίγο πριν την άφιξη του Τούρκου πρωθυπουργού στην Αθήνα, «είναι μόνο μία από τις εκκρεμείς διαφορές. Η διευθέτησή της, ωστόσο, από νομικής σκοπιάς διασυνδέεται άμεσα με άλλες διαφορές που σχετίζονται με τη θαλάσσια δικαιοδοσία». Γι’ όλα αυτά, ο Τούρκος υπουργός αιτιάται τη «στρατηγική ολιγωρία» που επέδειξε η χώρα του κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και «τα ασυγχώρητα λάθη που έχουν γίνει, εξαιτίας της απουσίας συνεπούς θαλάσσιας στρατηγικής». Και καταλήγει: «Η κρίση στα Ίμια, που έφερε στην επιφάνεια την ελληνική κυριαρχία ακόμη και σε βραχονησίδες που βρίσκονται κοντά στις τουρκικές ακτές, είναι το πικρό αντίτιμο των σωρευμένων αυτών λαθών». Είναι, βέβαια, εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός ότι ο Αχμέτ Νταβούτογλου αναγνωρίζει ευθέως την «ελληνική κυριαρχία ακόμη και στις βραχονησίδες που βρίσκονται κοντά στις τουρκικές ακτές». Στη συνέχεια, ωστόσο, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη ρητή αυτή ομολογία του, για να ισχυριστεί ότι το «καθεστώς των βραχονησίδων παραμένει ακαθόριστο από την άποψη του Διεθνούς Δικαίου». Στέλνει, μάλιστα, προς την ελληνική πλευρά ένα ξεκάθαρο μήνυμα απόλυτης αδιαλλαξίας: «Η Τουρκία», τονίζει, «εξαιτίας των προηγούμενων σοβαρών διπλωματικών παραλείψεων, έχει φτάσει στο ύστατο σημείο υποχωρήσεων στο Αιγαίο. Μετά από αυτό, κάθε συμβιβασμός μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες, που μπορεί να φτάσουν έως και την εξαφάνιση του ζωτικού της χώρου».
Καμιά πρόθεση εγκατάλειψης της Κύπρου
Απόλυτα αδιάλλακτη αποκαλύπτεται η πολιτική της Άγκυρας και σε ό,τι αφορά το στρατηγικό έλεγχο της Κύπρου. Αναπτύχθηκε, κατ’ επανάληψη, από πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες και επαναλαμβάνεται ευθέως από το θεωρητικό των «μηδενικών προβλημάτων», Αχμέτ Νταβούτογλου: «Η Κύπρος», τονίζει, «βρίσκεται σε τόσο ιδανική απόσταση από όλες τις περιοχές, που έχει τη δυνατότητα να τις επηρεάζει άμεσα… Είναι μια σταθερή βάση, ένα αεροπλανοφόρο… Καμία χώρα δεν μπορεί να μείνει αδιάφορη σε ένα τέτοιο νησί που βρίσκεται στην καρδιά του ζωτικού της χώρου… Ακόμη κι αν δεν υπήρχε ούτε ένας μουσουλμάνος εκεί, η Τουρκία όφειλε να διατηρεί ένα Κυπριακό ζήτημα». «Η Τουρκία πρέπει να αξιοποιήσει το στρατηγικό πλεονέκτημα που απέκτησε τη δεκαετία του 1970, όχι ως στοιχείο μίας αμυντικής κυπριακής πολιτικής με στόχο τη διαφύλαξη του σημερινού status quo, αλλά ως ένα θεμελιώδες στήριγμα μίας επιθετικής θαλάσσιας στρατηγικής διπλωματικού χαρακτήρα».
Σχέδιο διείσδυσης στη Θράκη και στα Βαλκάνια
Από το στρατηγικό όραμα της Τουρκίας δεν θα μπορούσαν, βέβαια, να απουσιάζουν τα Βαλκάνια. Τα θεαματικά ανοίγματά της στην Αλβανία, την ΠΓΔΜ, τη Βουλγαρία, δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολιών. «Η βάση της πολιτικής επιρροής της Τουρκίας στα Βαλκάνια», υπογραμμίζει ο Αχμέτ Νταβούτογλου, «είναι τα οθωμανικά κατάλοιπα… Οι τουρκικές και μουσουλμανικές μειονότητες στη Βουλγαρία, την Ελλάδα… αποτελούν σημαντικά στοιχεία της βαλκανικής πολιτικής της Τουρκίας». Δεν αρκεί, ωστόσο, για την Τουρκία η αξιοποίηση του μουσουλμανικού στοιχείου για την άσκηση πολιτικής επιρροής. Τα σχέδιά της πάνε πολύ πιο μακριά και έχουν ως πρότυπο το παράδειγμα της Κύπρου. Ένας από τους βασικούς βραχυπρόθεσμους και μεσοπρόθεσμους στόχους της Άγκυρας, υπογραμμίζει ο Τούρκος υπουργός των Εξωτερικών, είναι «η δημιουργία ενός διεθνούς νομικού πλαισίου, που θα θέσει υπό την προστασία του τις εθνικές μειονότητες της περιοχής». Και αμέσως μετά, συμπληρώνει: «Στο νομικό αυτό πλαίσιο, η Τουρκία πρέπει να επιδιώκει συνεχώς την εξασφάλιση των εγγυήσεων που θα της παρέχουν το δικαίωμα παρέμβασης στα ζητήματα που αφορούν τις μουσουλμανικές μειονότητες των Βαλκανίων. Η νομιμότητα της επέμβασης στην Κύπρο, που αποτελεί ένα εντυπωσιακό παράδειγμα στη σύγχρονη εποχή, κατέστη δυνατή εντός ενός τέτοιου νομικού πλαισίου».
